Karta

Lalka do filmu „Za króla Krakusa" (1947), reż. Zenon Wasilewski

opis

Lalka przedstawia postać króla Krakusa w scenie, w której monarcha rozmyślając, jak pomóc swoim poddanym obawiającym się smoka, moczy nogi w balii. To o tej scenie wspominał w 1963 roku Tadeusz Wilkosz: „16 lat temu król Krakus zanurzył nogi w cebrzyku i tak powstał polski film lalkowy”, (cyt. za: Jerzy Urbankiewicz, Gwiazdy w ciemnym korytarzu, „Kultura Warszawa”, 1963, nr 25).
Postać w czerwonym atłasowym płaszczu, kremowej lnianej tunice, z koroną na głowie siedzi na drewnianym stołku. Sumiasty, wykonany (podobnie zresztą jak i włosy) z pakuły wąs przykrywa usta. Król opiera głowę na lewej dłoni, wygląda na zafrasowanego. Moczy stopy w drewnianej balii. W filmie we wspomnianej scenie postać nie ma założonego płaszcza, występuje w samej tunice, która pełni funkcję piżamy.
Lalka jest inspirowana sztuką ludową, przypomina kukiełkę władcy z pierwszej wersji filmu o królu Krakusie. Wiedzę o jej wyglądzie (film się nie zachował) możemy czerpać z kadru opublikowanego w przedwojennej prasie. Lalki do „Krakusa” mają główki wykonane z gipsu, w miejscu ust – otwory wypełniane plasteliną modelowaną zgodnie z zapotrzebowaniem na konkretne emocje. W latach późniejszych reżyser odszedł od tego rozwiązania i stosował główki z papier mâché. Wykorzystane do uszycia strojów tkaniny są, zgodnie z duchem opowiedzianej historii, pochodzenia naturalnego. Dominuje len, bawełna, jedwab.

„Za króla Krakusa” jest dziełem Zenona Wasilewskiego – pioniera polskiego filmu animowanego, karykaturzysty, malarza. Choć jeszcze przed wojną powstawały w Polsce filmy animowane, to jednak właśnie dzieło Wasilewskiego z roku 1947 uznaje się za pierwsze w pełni dojrzałe dokonanie w dziedzinie polskiej animacji. Doprowadziła go do niej współpraca z czasopismami satyrycznymi, m.in. z „Cyrulikiem Warszawskim” i „Szpilkami”, a dokładniej jego własny, oryginalny rodzaj ilustracji tworzonych na potrzeby publikacji – fotogramy ulepionych z plasteliny postaci, uzupełnianych przez rysunek bądź kolaż. Wasilewski pierwszą wersję legendy o szewcu pokonującym smoka wawelskiego nakręcił w 1939 roku. Posłużył się wówczas lalkami zrobionymi z plasteliny, które jednak topiły się w świetle lamp. Nie zdążył udźwiękowić filmu, jego realizację przerwał bowiem wybuch II wojny światowej. Reżyser, w obawie przed represjami za swoje antyhitlerowskie rysunki satyryczne, zdecydował się opuścić Warszawę. Uciekając ze stolicy, zabrał kopię „Krakusa” ze sobą, lecz niestety uległa ona zniszczeniu. Powojenna animowana wersja legendy o smoku wawelskim powstała w prywatnym mieszkaniu twórcy, mieszczącym się przy ul. Radwańskiej w Łodzi. Niewielka ekipa realizatorów towarzyszących Wasilewskiemu, w tym m.in. odpowiedzialna za kostiumy siostra reżysera Irena Wasilewska oraz jego asystent Edward Sturlis, późniejszy twórca filmów animowanych, musiała zmierzyć się z szeregiem wyzwań technicznych i artystycznych, wynikających z braku odpowiedniego sprzętu, materiałów, a także wiedzy o technice animacji.
Autorem inspirowanych ludową twórczością lalek i scenografii był Zenon Wasilewski, za zdjęcia odpowiadał fotograf Eugeniusz Haneman, muzykę napisał kompozytor i dyrygent Stanisław Wisłocki. Bajkę wyprodukowało Studio Filmów Kukiełkowych w Łodzi, późniejsze Studio Małych Form Filmowych Se-Ma-For. Realizacja filmu trwała rok. Wysiłek, również czysto fizyczny – członkowie ekipy sami na własnych plecach dostarczali kilogramy gipsu potrzebne do zbudowania dekoracji, a do konstrukcji lalek używano prostych narzędzi – opłacił się. W efekcie powstał film, który przyniósł polskiej kinematografii pierwsze nagrody na arenie międzynarodowej – m.in. III nagrodę na festiwalu w Bahii (1951), wyróżnienia: w Konkursie na Najlepszy Film dla Dzieci w Paryżu w 1954 roku oraz na Międzynarodowym Festiwalu Filmów dla Dzieci w Kalkucie w 1973 (!) roku.